Spis treści:
- Surowe współczynniki zachorowalności
- Surowe współczynniki umieralności
- Współczynniki standaryzowane
- Populacja standardowa
Metody analizy danych.
Zarejestrowane przypadki zachorowań i zgonów z powodu nowotworów złośliwych analizowane są chronologicznie w rocznych okresach sprawozdawczych. Dla każdego rocznego okresu obliczane są:
- Liczby bezwzględne zarejestrowanych zachorowań i zgonów,
- Współczynniki zachorowalności na 100 tys. mieszkańców dla poszczególnych lokalizacji narządowych: surowe i standaryzowane.
Surowy współczynnik zachorowalności (incidence rate) określa liczbę zgłaszanych po raz pierwszy w danym roku kalendarzowym przypadków zachorowań na nowotwory złośliwe w przeliczeniu na 100 tys. mieszkańców. Obliczany jest on według wzoru:
LZa | ||
IR = | ------------------ | x 100 000 |
LP |
Gdzie:
- IR - współczynnik zachorowalności
- LZa - liczba zgłoszonych w danym roku kalendarzowym nowych zachorowań
- LP - liczebność badanej populacji w danym roku kalendarzowym
Wysokość współczynnika zachorowalności zależy od wszystkich czynników etiologicznych występujących w danej populacji (genetycznych, kulturowych, środowiskowych itp.), a ponadto od struktury ludności pod względem wieku i płci.
Podobnie jak liczby bezwzględne zarejestrowanych zachorowań, surowy współczynnik zachorowalności jest szczególnie przydatny dla władz lokalnych i lokalnej Służby Zdrowia określając skalę zjawiska i pozwalając na planowanie potrzeb w zakresie opieki onkologicznej w badanym rejonie.
Surowy współczynnik umieralności (mortality rate) określa liczbę zgłoszonych w danym roku kalendarzowym zgonów z powodu nowotworów złośliwych w przeliczeniu na 100 tys. mieszkańców. Obliczany jest na podstawie analogicznego wzoru:
LZg | ||
MR = | ------------------ | x 100 000 |
LP |
Gdzie:
- MR - współczynnik umieralności
- LZg - liczba zgłoszonych w danym roku kalendarzowym zgonów
- LP - liczebność badanej populacji w danym roku kalendarzowym
Wartość współczynnika umieralności zależy zarówno od wszystkich czynników etiologicznych właściwych dla danego nowotworu, jak i od biologii poszczególnych nowotworów oraz możliwości terapeutycznych w danych jednostkach chorobowych.
Standaryzowane (wg. wieku) współczynniki zachorowalności i umieralności - określają ile zachorowań wystąpiłoby w danej populacji (w przeliczeniu na 100 tys. mieszkańców), gdyby struktura wieku tej populacji była taka sama jak struktura wieku populacji przyjętej za standard. Jako populację standardowa przyjęto „standardową populację świata”, a dane o jej strukturze zaczerpnięto z corocznego biuletynu informacyjnego „Nowotwory złośliwe w Polsce” pod redakcją Witold Zatońskiego i Jerzego Tyczyńskiego, wydawanego przez Zakład Epidemiologii i Prewencji Nowotworów - Krajowy Rejestr Nowotworów.
Współczynniki standaryzowane obliczane są według wzoru:
x1*y1+x2*y2+...............+xn*yn | ||
SR = | --------------------------------------------- | x 100 000 |
y1+y2+.......+yn |
Gdzie:
- SR - współczynnik standaryzowany zachorowalności lub umieralności
- x1...n - współczynniki surowe dla poszczególnych 5-letnich grup wieku
- y1...n - liczebność standardowej populacji w tych samych grupach wiekowych
Jak wspomniano wyżej wartość surowych współczynników zachorowalności i umieralności zależy, między innymi, od struktury wiekowej badanej populacji. Zachorowalność na nowotwory złośliwe wzrasta z wiekiem, więc im starsza populacja, tym wyższe będą w niej surowe współczynniki zachorowalności i umieralności. Analizując takie współczynniki możemy dojść do błędnego wniosku, że w badanej populacji A (starszej) występuje większe narażenie na czynniki rakotwórcze i wynikająca stąd większa zachorowalność na nowotwory złośliwe niż w innej populacji B (młodszej). W rzeczywistości jednak taka różnica zachorowań może wynikać tylko z różnicy wieku pomiędzy badanymi populacjami. Stąd wynika konieczność „przeliczania” (standaryzacji) współczynników na takie jakie byłyby obserwowane, gdyby obie populacje (A i B) miały jednakową strukturę wieku. Chcąc porównać skalę zjawiska (zachorowalności lub umieralności) w różnych regionach kraju lub świata powinniśmy posługiwać się wyłącznie współczynnikami standaryzowanymi.
Standardowa populacja świata – zaproponowana przez Segi i zmodyfikowana przez Dolla (Cancer Incidence in Five Continents, 1987), określa strukturę ludności świata w 5-letnich grupach wiekowych. Używana we wszystkich rejestrach światowych do standaryzacji (wg wieku) współczynników zachorowalności i umieralności.
Grupy wieku | Standardowa populacja świata w % |
Ogółem | 100 |
0-4 | 12,0 |
5-9 | 10,0 |
10-14 | 9,0 |
15-19 | 9,0 |
20-24 | 8,0 |
25-29 | 8,0 |
30-34 | 6,0 |
35-39 | 6,0 |
40-44 | 6,0 |
45-49 | 6,0 |
50-54 | 5,0 |
55-59 | 4,0 |
60-64 | 4,0 |
65-69 | 3,0 |
70-74 | 2,0 |
75-79 | 1,0 |
80-84 | 0,5 |
85+ | 0,5 |
Wg Cancer Incidence in Five Continents, Vol. VI. IARC, 1992